ปราชญ์มุจญตะฮิดไม่ผิดพลาดจริงหรือ
ก่อนที่จะผูกขาดกับมัซฮับหนึ่งมัซฮับใด หรือปราชญคนหนึ่งคนใดเป็นเฉพาะ ต้องถามตัวเองว่า "มุจญะฮตะฮิดมะอฺศูมใหม มุจญตะฮิดมีผิดพลาดใหน ถ้ายังไม่มีคำตอบ โปรดอ่านและศึกษาหะดิษต่อไปนี้
6919 حَدَّثَنَا عَبْدُ اللَّهِ بْنُ يَزِيدَ الْمُقْرِئُ الْمَكِّيُّ حَدَّثَنَا حَيْوَةُ بْنُ شُرَيْحٍ حَدَّثَنِي يَزِيدُ بْنُ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ الْهَادِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ إِبْرَاهِيمَ بْنِ الْحَارِثِ عَنْ بُسْرِ بْنِ سَعِيدٍ عَنْ أَبِي قَيْسٍ مَوْلَى عَمْرِو بْنِ الْعَاصِ عَنْ عَمْرِو بْنِ الْعَاصِ أَنَّهُ سَمِعَ رَسُولَ اللَّهِ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ يَقُولُ إِذَا حَكَمَ الْحَاكِمُ فَاجْتَهَدَ ثُمَّ أَصَابَ فَلَهُ أَجْرَانِ وَإِذَا حَكَمَ فَاجْتَهَدَ ثُمَّ أَخْطَأَ فَلَهُ أَجْرٌ
คำแปลตัวบท
จากอัมริน บิน อัลอาศ ว่าแท้จริงเขาได้ยินรซูลุลลอฮ ศอ็ลลัลลอฮุอะลัยฮิวะสัลลัมกล่าวว่า "เมื่อผู้พิพากษาได้ตัดสิน แล้วเขาได้ทำการวินิจฉัย (อย่างเต็มความสามารถ) แล้วเขาได้(ตัดสิน)ถูกต้อง เขาก็จะได้รับการตอบแทนผลบุญสองเท่า และเมื่อเขาได้ตัดสิน แล้วเขาได้ทำการวินิจฉัย (อย่างเต็มความสามารถ) แล้วผิดพลาด เขาก็ได้รับการตอบแทนผลบุญหนึ่งเท่า - รายงานโดย อัลบุคอรี บทที่ 97 กิตาบุลเอียะติศอม
จากอัมริน บิน อัลอาศ ว่าแท้จริงเขาได้ยินรซูลุลลอฮ ศอ็ลลัลลอฮุอะลัยฮิวะสัลลัมกล่าวว่า "เมื่อผู้พิพากษาได้ตัดสิน แล้วเขาได้ทำการวินิจฉัย (อย่างเต็มความสามารถ) แล้วเขาได้(ตัดสิน)ถูกต้อง เขาก็จะได้รับการตอบแทนผลบุญสองเท่า และเมื่อเขาได้ตัดสิน แล้วเขาได้ทำการวินิจฉัย (อย่างเต็มความสามารถ) แล้วผิดพลาด เขาก็ได้รับการตอบแทนผลบุญหนึ่งเท่า - รายงานโดย อัลบุคอรี บทที่ 97 กิตาบุลเอียะติศอม
อัศศอนอานีย์ (ร.ฮ)กล่าวว่า
وهذا الحديث صريح فى دلالته على أن المجتهد يكون مصيباً إذا أصاب حكم الله تعالى ،وحينئذ يكون له أجران : أجر الاجتهاد ،وأجر إصابة الحق ، ويكون المجتهد مخطئاً إذا لم يصب حكم الله تعالى ،وحينئذ يكون له أجر واحد ، وهو أجر الاجتهاد
และหะดิษนี้ ชัดจน ในการที่มัน(เป็นหลักฐาน)บ่งบอกว่า แท้จริง มุจญตะฮิด(ผู้ทำการวินิจฉัย)นั้น เขาเป็นผู้ที่ถูกต้อง เมื่อเขา(เขาทำการวินิจฉัย)ถูกต้องตรงกับหุกุมของอัลลอฮ ตะอาลา และในขณะนั้น เขาได้รับผลตอบแทน(ผลบุญ)สองเท่า คือ ผลตอบแทนของการอิจญติฮาดและผลตอบแทนของการที่ถูกต้องตรงกับความจริง
และ(หะดิษนี้แสดงบอกว่า) มุจญตะฮิดนั้น เป็นผู้ที่ผิดพลาด เมื่อ(การวินิจฉัยของเขา)ไม่ถูกต้องตรงตามหุกุมของอัลลอฮตะอาลา และในขณะนั้น เขาได้รับผลตอบแทนหนึ่งเท่า คือ ผลตอบแทนของการอิจญติฮาด - ดูสุบุลุสสลาม เล่ม 4 หน้า 118
............
ผู้รู้หรือ อุลามาอฺที่อยู่ในระดับมุจญตะฮิดนั้น ย่อมมีความผิดพลาดในการวินิจฉัย(อิจญติฮาด)ในเรื่องต่างๆ กล่าวคือ อุลามาอฺมุจญตะฮิดนั้น บางครั้งการวินิจฉัย หรือ การอิจญะติฮาดของเขา ถูกต้อง แต่บางครั้งอาจจะมีการผิดพลาดได้ เหมือนกัน เพราะเหตุนี้บรรดาอิหม่ามมุจญะตะฮิดทั้งสี่ได้เตือนให้ระวังเรื่องการตักลิด(การเชื่อตาม)พวกเขา ดังเช่นอิหม่ามชาฟิอีก็ได้กล่าวว่า
และ(หะดิษนี้แสดงบอกว่า) มุจญตะฮิดนั้น เป็นผู้ที่ผิดพลาด เมื่อ(การวินิจฉัยของเขา)ไม่ถูกต้องตรงตามหุกุมของอัลลอฮตะอาลา และในขณะนั้น เขาได้รับผลตอบแทนหนึ่งเท่า คือ ผลตอบแทนของการอิจญติฮาด - ดูสุบุลุสสลาม เล่ม 4 หน้า 118
............
ผู้รู้หรือ อุลามาอฺที่อยู่ในระดับมุจญตะฮิดนั้น ย่อมมีความผิดพลาดในการวินิจฉัย(อิจญติฮาด)ในเรื่องต่างๆ กล่าวคือ อุลามาอฺมุจญตะฮิดนั้น บางครั้งการวินิจฉัย หรือ การอิจญะติฮาดของเขา ถูกต้อง แต่บางครั้งอาจจะมีการผิดพลาดได้ เหมือนกัน เพราะเหตุนี้บรรดาอิหม่ามมุจญะตะฮิดทั้งสี่ได้เตือนให้ระวังเรื่องการตักลิด(การเชื่อตาม)พวกเขา ดังเช่นอิหม่ามชาฟิอีก็ได้กล่าวว่า
ما قلتُ وكان النبي (صلى الله عليه وآله) قد قال بخلاف قولي، فما صحّ من حديث النبي أولى ولا تقلدوني
สิ่งที่ข้าพเจ้าได้พูดไปและปรากฏว่า ท่านนบี ศอลฯได้กล่าวไว้ ขัดแย้งกับคำพูดของข้าพเจ้า ดังนั้นสิ่งที่เศาะเฮียะจากหะดิษของท่านนบีย่อมดีกว่า และอย่าได้(ตักลิด)เชื่อตามข้าพเจ้า - ดูอาดาบุชชาฟิอีย์ ของอัรรอซีย์ หน้า 93
..............
สิ่งที่ข้าพเจ้าได้พูดไปและปรากฏว่า ท่านนบี ศอลฯได้กล่าวไว้ ขัดแย้งกับคำพูดของข้าพเจ้า ดังนั้นสิ่งที่เศาะเฮียะจากหะดิษของท่านนบีย่อมดีกว่า และอย่าได้(ตักลิด)เชื่อตามข้าพเจ้า - ดูอาดาบุชชาฟิอีย์ ของอัรรอซีย์ หน้า 93
..............
ตัวอย่างการวินิจฉัยที่แปลกไปแหวกแนวไปจากคนอื่น
อิหม่ามนะวาวีย์(ร.ฮ)กล่าวว่า
وَأَجْمَعَتْ الأُمَّة عَلَى تَحْرِيم الصَّلاة بِغَيْرِ طَهَارَة مِنْ مَاء أَوْ تُرَاب، وَلا فَرْق بَيْن الصَّلاة الْمَفْرُوضَة وَالنَّافِلَة وَسُجُود التِّلاوَة وَالشُّكْر وَصَلاة الْجِنَازَة، إِلا مَا حُكِيَ عَنْ الشَّعْبِيّ وَمُحَمَّد بْن جَرِير الطَّبَرِيِّ مِنْ قَوْلهمَا: تَجُوز صَلاة الْجِنَازَة بِغَيْرِ طَهَارَة، وَهَذَا مَذْهَب بَاطِل وَأَجْمَع الْعُلَمَاء عَلَى خِلافه
บรรดาอุมมะฮ มีมติเอกฉันท์ ว่า ห้ามละหมาดโดยปราศจาก การทำความสะอาด(หมายถึงวุฎุอฺหรือตะยัมมุม) ด้วยน้ำ หรือด้วยดิน และไม่มีความแตกต่างระหว่างละหมาดฟัรดูและละหมาดสุนัต ,การสุญูดติลาวะฮ,สุญูดชุกูร และละหมาดญะนาซะฮ นอกจาก สิ่งที่รายงานจากอัชชุอบีย์ และมุหัมหมัด บิน ญะรีร อัฏฏอ็บรีย์ จากคำพูดของเขาทั้งสองที่ว่า "อนุญาตให้ละหมาดญะนาซะฮได้ โดยปราศจากการทำความสะอาด และนี้คือทัศนะที่เป็นโมฆะ และบรรดาอุลามาอฺ มีมติ ขัดแย้งกับมัน - ชัรหุมุสลิม 3/103
خْبَرَنَا أَخْبَرَنَا أَبُو عَبْدِ اللَّهِ الْحَافِظُ ، ثنا أَبُو زَكَرِيَّا يَحْيَى بْنُ مُحَمَّدٍ الْعَنْبَرِيُّ ، ثنا مُحَمَّدُ بْنُ عَبْدِ السَّلامِ بْنِ بَشَّارٍ ، ثنا يَحْيَى بْنُ يَحْيَى ، أنبا حَمَّادُ بْنُ زَيْدٍ ، عَنِ الْمُثَنَّى بْنِ سَعِيدٍ ، رَدَّهُ إِلَى أَبِي الْعَالِيةِ ، قَالَ : قَالَ ابْنُ عَبَّاسٍ : " وَيْلٌ لِلأَتْبَاعِ مِنْ عَثَرَاتِ الْعَالِمِ " ، قِيلَ : وَكَيْفَ ذَلِكَ يَا ابْنَ عَبَّاسٍ ؟ قَالَ : " يَقُولُ الْعَالِمُ مِنْ قَبْلِ رَأْيِهِ ، ثُمَّ يَسْمَعُ الْحَدِيثَ عَنِ النَّبِيِّ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ فَيَدَعُ مَا كَانَ عَلَيْهِ
คำแปลตัวบท
อิบนุอับบาสกล่าวว่า " ความวิบัติ จะประสบแก่ ผู้ที่ตามความผิดพลาดของผู้รู้ มีผู้กล่าวแก่อิบนุอับบาสว่า ทำไมจึงเป็นเช่นดังกล่าวนั้นโอ้อิบนุอับบาส ? เขากล่าวว่า "ผู้รู้กล่าว ที่มาจากความเห็นของเขา ต่อมาเขาได้ยินหะดิษ จากนบี ศอ็ลฯ แล้วเขาก็ได้ละทิ้ง สิ่ง(ทัศนะ)ที่เขาเคยอยู่บนมัน - อัลมัดคอ็ล อิลาสุนันอัลกุบรอลิลอัลบัยฮะกีย หะดิษหมายเลข 677 เรื่อง بَابُ مَا يُخْشَى مِنْ زَلَّةِ الْعَالِمِ فِي الْعِلْمِ
ความหมายคือ ตามทัศนะที่ผิดปราชญ์ของผู้รู้ ต่อมาผู้รู้พบหะดิษเขาก็ปฏิบัติตามหะดิษ แต่คนที่ตามยังคงตามในสิ่งที่ผิดพลาดอยู่
والله أعلم بالصواب
والله أعلم بالصواب
อะสัน หมัดอะดั้ม
28/6/59